Bitcoin, sanal veya kriptografik para birimi olarak adlandırılan para biriminin ilk örneğidir. Başlangıçta yalnızca çevrimiçi oyun platformlarında kullanılan Bitcoin, birçok satıcı tarafından bir ödeme birimi olarak kabul edildiğinden ve bazı bileşenlerin ekosisteminde geliştiği için giderek popüler hale gelmiştir. Sanal bir para birimi olarak Bitcoin, bazı güvenlik sorunlarını gidermek için Bitcoin web’deki herkese açık, şifreleme algoritması ile çalışan ve Blockchain adlı bir kayıt defteri temelinde üretilmektedir. Bitcoin’in arkasındaki teknoloji Blockchain, şeffaflığı ve güvenilirliği sayesinde özellikle finansal kurumları ve hükümetleri kendine çekmektedir (Dulupçu vd. 2017: 2241).
- Madencilik (Mining) Firmaları: Bu şirketler, uygulamaların güvenliğini kuvvetlendirmek için gerekli matematiksel uygulamalar için hesaplamalı bir güç sağlamaktadır ve aynı zamanda ödül olarak verilen Bitcoin’lerin sisteme eklenmesi ile bir darphane görevi görmektedir. Bu sistemdeki en önemli özellik, piyasada ne kadar Bitcoin olup olmadığının veya ne kadar Bitcoin ‘in piyasada olacağının önceden bilinmesidir.
Bitcoin ekosisteminin yayılması ile birlikte birçok sektör doğrudan veya dolaylı olarak etkilenmektedir. Bitcoin para yapısından etkilenen sektörler genel olarak aşağıdaki gibi özetlenmektedir (Dulupçu vd. 2017:2248; Gültekin ve Bulut, 2016: 88; Lischke ve Fabian, 2016: 10).
- E-Cüzdan (E-Wallet) Hizmeti Veren Firmalar: E-cüzdan, bireyin kendi Bitcoin’lerini işlemesi için gereken kişisel anahtarları saklamasına olanak veren uygulama olarak tanımlanmaktadır. E-cüzdan çok değişik formatlarda olabilmektedir. Bu uygulamadaki en önemli nokta ise, burada saklanan verilerin paranın kendisi değil, işlemlerin geçerli kabulünü ve halka açık Bitcoin adreslerine erişime izin veren veriler olmasıdır. Cüzdanlar; masaüstü, mobil, çevrimiçi, kağıt ve donanım şekillerinde olabilmektedir.
- Finansal Hizmet Sağlayıcı Firmalar: Klasik olarak sağlanan finansal hizmetler Bitcoin üzerinden yapılan işlemler ile de olabilmektedir. Finansal 47 varlıkların alım satımı, forex uygulamaları, menkul kıymet alım satımı, hisse senedi alım satımı, vadeli işlem piyasaları, opsiyon alım satımı vb. finansal hizmetleri veren firmalar ve sanal paralarını kendi firmalarına yatırarak faiz veren firmalar finansal hizmet sağlayan alt sektörler olarak adlandırılmaktadır.
- Para Piyasaları (Exchanges): Yalnızca Bitcoin veya bazı durumlarda önceden tanımlanmış bütün kripto para birimlerini klasik anlamda diğer tüm para birimlerle değiştirmeyi taahhüt eden pazarlardır. Bu şirketler değişim işleminin neticesi olarak bir komisyon almaktalar ve kullanıcılar istedikleri zaman birbirleriyle kripto para ve klasik para alışverişinde bulunabilmektedirler.
- Ödeme İşlemcileri (Payment Processors): Bu şirketler Bitcoin veya diğer kripto para birimleri ile işlem yapmak kişilerin ödeme yapmalarına ve ödeme almalarına olanak veren şirketlerdir. Şirketler, Bitcoin kullanarak bireysel müşterilerine hizmetlerini sunarken, kurumsal müşterilere ise online satış noktaları sunma ve işlem sonucu kripto para birimlerini istedikleri para birimlerine hemen değişim hizmetleri sunarak muhtemel işlem riskini en aza indirmektedir.
- Çok Amaçlı (Universal) Firmalar: Bu şirketler birden fazla hizmet sunmaktadır, örneğin, e-cüzdan hizmeti sağlarken, ödeme işlemcisi olarak ta hizmet sağlayabilmektedir. Bitcoin ekosistemi içerisinde oluşan sektörler çapında var olan şirketler yatırım bakımından risk sermayesi yatırımcıları açısından cazip bir yatırım alanı/piyasaları olarak görülmektedir ve yıllar itibariyle Bitcoin piyasasında yapılan risk sermayesi yatırımları aşağıdaki Tablo 3’de sunulmaktadır.
Tablo 3’e göre, risk sermayesi yatırımları ilk olarak 2012 yılında yapılmıştır ve yıllar itibariyle artarak devam ettiği gözlemlenmektedir. 2012 yılında toplam 2,13 milyon Amerikan doları iken, bu rakam 2016 yılının sonunda toplam 1.288,80 milyon Amerikan doları olmuştur. Sektörler bazında bakıldığında ise, en çok madencilik, ecüzdan, finansal hizmetler ve çok amaçlı firmalar gelmektedir. Özetle, Bitcoin sadece finansal sektörle sınırlı değildir, dijital teknolojinin kullanıldığı birçok sektörde kullanılmaktadır. Bitcoin ile farklı sektörlerin teknoloji ile uluslararası alanda bütünleşmelerini sağlamak için önemli adımlar atılmaktadır.
Örneğin, uluslararası ticareti kolaylaştıran en büyük bankalardan biri olan teknoloji devi olan IBM Europe, Deutsche Bank, HSBC, KBC, Natixis gibi finansal kurumlarla Bitcoin teknolojisi aracılığıyla dijital bir ticaret zinciri konsorsiyumu kurmaya çalışılmaktadır. Aynı şekilde, Wells Fargo ve Commonwealth Bank of Australia arasındaki parasal işlemler için Bitcoin teknolojisi tercih edilmiştir. Ayrıca, Walmart, Unilever, Nestle, Dole ve Kroger gibi dünyanın en büyük gıda devleri, IBM’in gıda tedarikine yönelik küresel tedarik zincirini Bitcoin teknolojisiyle izlemesine olanak vermektedirler (Dilek, 2018: 13).
Bitcoin ‘in Finans Sektöründeki Yeri ve Geleceği
Finansal açıdan Bitcoin, bir değişim ortamı, değer ölçüsü, ertelenmiş ödeme standardı ve bir şekilde değer deposu gibi düzenli fiili para işlevlerine sahip bir varlıktır. Kripto paralar, özellikle Bitcoin finans piyasalarını derinden etkilemektedir çünkü 7 gün 24 saat boyunca işlem olanağı olan, çok cüzi miktarlarda komisyon ile para alım ve satımı olabilen, işlem hızının çok iyi olması gibi üstünlüklerden dolayı finans sektöründe klasik finansal araçları kullanan şirketler iş şekillerinde değişikliğe gitmek zorunda kalmışlardır (Karaoğlan vd. 2018: 16). 2018 yılı itibariyle piyasalarda hacmi en büyük olan kripto paraların güncel değerleri ve piyasadaki yüzdeleri aşağıdaki Tablo 4’te verilmektedir.
Tablo 4: Hacmi En Büyük 10 Kripto Para, Güncel Değerleri ve Piyasa Yüzdeler
Tablo 4’te 2018 yılı itibariyle kripto paraların güncel değer, piyasa hacmi ve yüzdesi verilmektedir. İlk sırada Bitcoin para birimi bulunmaktadır. Bitcoin %35,38 ile piyasada en fazla hâkimiyeti olan para birimidir ve 2018 yılı itibariyle güncel değeri 6.662,20 dolar iken, piyasa hacmi ise 112.252.906.795 dolar olmuştur. Bitcoin finansal piyasalarda en yoğun olarak görülen sanal para birimidir. Bitcoin ve diğer sanal para birimlerine olan ilgi gün geçtikçe artmaktadır.
Şekil 6′ ya göre, Bitcoin’in fiyatı ile Google’daki araştırması arasında çok güçlü bir ilişki var. İki seri arasındaki korelasyon katsayısı 0.93334’tür. 2017 yılı itibariyle 7841 borsasında dünyadaki sanal para birimlerinin piyasa değeri 556 milyar dolar tutarındadır. Mevcut sanal para sayısı 1380’dir. Her gün yeni sanal para birimleri ortaya çıkarken, Block Chain teknolojisi geliştirilmeye devam edilmektedir. Ayrıca, Bitcoin’in bir para biriminin klasik özelliklerine uymamaktadır.. Başarılı bir para birimi tipik olarak bir değişim aracı, bir hesap birimi ve bir değer deposu olarak işlev görür. Bitcoin, bu kriterlerin üçünün de yerine getirilmesinde zorluklarla karşılaşmaktadır. Ayrıntılı olarak, para birimi olarak Bitcoin etkileyen bu üç kriter aşağıda özetlenmektedir (Yermack, 2015: 42).
Bir Değişim Ortamı: Bitcoin kendine özgü bir değere sahip olmadığı için, nihayetinde tüketici ekonomisinde bir para birimi olarak kullanılmasına bağlı kalmaktadır. Bitcoin’in günlük ticaretteki ayak izinin kanıtı, çoğunlukla, yalnızca Bitcoin harcayarak yaşayan insanlarla ilgili gazete hikayelerinden veya Bitcoin kabul etmek isteyen çok sayıda işletme tahmininden oluşan anekdottur. Bitcoin’leri kabul eden en iyi tüccarların sıralamasında çoğu, Bitcoin uygulamalarına dar odaklı ürünler satan bilgisayar yazılımı ve donanım şirketleri ve Bitcoin spekülatörlerine yatırımcı hizmetleri sunan pazarlar veya borsalar tarafından belirlenmektedir.
Bitcoin’in yaygın olarak kullanılan bir değişim aracı haline gelmesinin önündeki bir engel, yeni Bitcoinler tedarik etmenin zorluğundan kaynaklanmaktadır. Bir tüketici bir Bitcoin madencisi olarak başarılı değilse (şimdi büyük sermaye yatırımları gerektiren süper bilgisayarların hâkim olduğu bir etkinlik), o, çevrimiçi borsalardan veya bayilerden Bitcoinler tedarik etmeli ve sonra bunları güvenli bir şekilde saklamanın bir yolunu bulmalıdır. Bu alışverişler genellikle bir kredi kartı veya Paypal kullanılarak yapılmamalıdır. Bunun yerine alıcı bir banka havalesi yapmalı veya mevcut bir banka hesabını borsaya bağlamalıdır. Mevcut Bitcoin borsaları genellikle düşük likidite, önemli teklif-talep marjları ve belirli bir miktar icra ve saklama riskine sahiptir.
- Hesap Birimi: Bir para biriminin bir hesap birimi olarak işlev görmesi için, tüketicilerin alternatif perakende ürünlerin fiyatlarını karşılaştırırken bunu bir sayı olarak kabul etmesi gerekmektedir. Bitcoin, yararlı bir hesap birimi olma yolunda bir dizi engelle karşı karşıyadır. Bir Bitcoin’in diğer para birimlerine göre değeri günlük bazda büyük ölçüde değiştiğinden, para birimini kabul eden perakendecilerin tüccarlar için maliyeti yüksek ve tüketiciyi karıştıracak bir uygulama olan fiyatları çok sık yeniden hesaplamaları gerekmektedir. Prensipte bu mesele, Bitcoin’i temel para birimi olarak kullanan bir ekonomide geri çekilecektir ancak bugünün dünyasında böyle bir yer yoktur.
Bitcoin’in yaygın olarak kullanılan bir hesap birimi haline gelmesinin önündeki en ciddi engel – ve genellikle Bitcoin meraklıları tarafından göz ardı edilen veya önemsizleştirilen – çoğu sıradan ürün ve hizmete kıyasla nispeten yüksek bir Bitcoin maliyetinin olmasıdır. Bu, tüccarların dört ya da daha fazla ondalık basamakta çoğu mal için Bitcoin (BTC) fiyatlarını teklif etmesini gerektirmektedir.
- Değer Deposu: Para birimi bir değer deposu olarak işlev gördüğünde, sahibi para birimini belirli bir zamanda almaktadır ve istediği bir zamanda mal ve hizmetler için değiştirmektedir. Para harcandığında, mal sahibi, kazandığı zamanki para biriminin değerinin aynı ekonomik değeri almasını beklemektedir. Dolayısıyla, para birimini bir değer deposu olarak ele almak, temel olarak onu fiziksel olarak gizleyerek ya da bir bankaya (daha sonra güvenlik sorununu üstlenerek) koyarak hırsızlığa karşı korumak anlamına gelmektedir. Bitcoin sanal para birimi için bu geçerli değildir. Bitcoin’i yatakların altına ya da başka bir yere gizleme stratejileri işe yaramamaktadır, çünkü para biriminin fiziksel bir tezahürü yoktur. Bunun yerine, “dijital cüzdanlar” olarak bilinen bilgisayar hesaplarında Bitcoinler tutulmalı ve bu cüzdanlar için güvenlik Bitcoin endüstrisi için büyük bir zorluk haline gelmiştir. Bazı dijital cüzdan şirketleri, kaba bir depozito sigortası sağlamak için üçüncü taraf sigorta şirketleri ile sözleşme imzalamıştır. Bu strateji prensipte işe yarayabilirken, müşteriyi hem cüzdan şirketinin hem de sigorta şirketinin güvenliğini (finansal ve başka şekilde) değerlendirme maliyetini üstlenmeye zorlamaktadır.
Bitcoin ticareti çoğunlukla Japonya ve ABD para birimleri içerisinde gerçekleşmektedir. Aşağıdaki Tablo 5’te Bitcoin işlemlerinde kullanılan para birimlerinin %46,5’u Japon Yeni, %32,5’u ABD Doları, ve %8,6’i Euro ve %5,8 Kore wonu olduğunu göstermektedir. Tablo 5’de, Türk lirası cinsinden yapılan işlemlerin ilk on içerisinde olduğu görülmektedir. Bitcoin ticaretinin TL ile payı binde 4 civarındadır.
