İsrail’in nükleer kapasitesi hakkında enformetik bir inceleme
İsrail 1948 yılındaki resmi kuruluşunun hemen ardından nükleer silahlanma ile ilgili çalışmalara başlamıştır. 1950’li yıllarda Fransa ile nükleer reaktörlerin geliştirilmesi için bir anlaşma imzalayarak sivil nükleer programının geliştirilmesinde ilk somut adımları atmıştır. İsrail’in ilk nükleer silahlarını 1960’lı yıllarda elde ettiği düşünülmektedir ancak ülkenin bu konuyla ilgili herhangi bir somut açıklaması olmadığı için nükleer silahların varlığı uzun bir süre kesinlik kazanmamıştır. Aslında İsrail bu silahların varlığını resmi makamlarca kabul veya red etmemiştir, muğlaklığı destekleyecek açıklamalarda bulunmuştur. Örneğin 12 Aralık 1968’de İzak Rabin (O dönem İsrail Savunma Kuvvetleri Kurmay Başkanıdır.) İsrail’in bölgede nükleer silah geliştiren ilk ülke olmayacağını söylemiş, bu söylem üzerine gelen soruları ise cevapsız bırakmıştır. Aynı dönemde Birleşik Devletler keşif uydusu KH-4 CORONA, İsrail’in uzun süre varlığını inkar ettiği Dimona’daki nükleer tesisinin uydu görüntülerini almış ve 11 Kasım 1968’de uluslararası basınla paylaşmıştır.
Bu uydu fotoğrafıyla İsrail nükleer programı kesinleşmiş ancak kapasitesi hakkında muğlak ve yanıltıcı açıklamalar devam etmiştir. 68’den sonra Vela olayı (Güney Afrika’da kızılötesi uyduların yakaladığı nükleer aktiviteler.), Vanunu olayı (Dimona’da çalışan bir görevlinin tesisteki sırları delilleriyle ifşa etmesi) gibi spekülatif, sansasyonel ancak önemli olaylarla İsrail’in nükleer kapasitesi hakkındaki tartışmalar devem etmiştir. Bahsedilen tarihi olaylar önemli olsa da bu çalışmanın konusu değildir.
Yöntem
Enformetrik verilerin elde edilmesi ve yorumlanması için öncelikle enformetrinin alt kümelerindeki veriler incelenecektir. Webometrik ve Sibermetrik veriler aynı grupta, Bibliyometrik ve Bilimetrik veriler yine kendi içinde aynı grupta sayısal olarak analiz edilecek ardından veri kümeleri, analiz sonuçları birleştirilerek ve enformetriye ilişkin eklemeler yapılarak çalışma tamamlanacaktır.
Webometrik ve Sibermetrik verilere ilişkin değerler
Google arama motorundaki indexler aşağıdaki anahtar kelimeler üzerinden İngilizce dili için incelenmiştir. İnceleme yapılırken Google’ın indexleme için kullandığı dns yapılandırması iptal edilmiştir. Dns yapılandırması aramanın yapıldığı ilgili bilgisayarın coğrafi konumu, dili, daha önceden Google tarafından bağlı verilerle tespit edilmiş tercihlerine göre endekslemenin kişiye özel olarak yapılandırılması işlemidir. Google yapılacak bir aramanın DNS ayarları hariç tutularak yapılmasına izin veren bir opsiyon sunmaktadır, aramalar bu “verbatim” adı verilen opsiyonla yapılmıştır.
Aramalar, İsrail’in nükleer kapasitesine doğrudan referans verebilecek kelime öbekleri biçiminde yapılacaktır. Dağınık kelime grupları şeklinde gelen sonuçlar dikkate alınmayacaktır.
Israel Nuclear Capability kelimeleri arama moturunda tırnak işareti kullanılmadan aratıldığında, kelimelerin dağınık olarak geçtiği makaleler ve yüksek backlink (atıf) almış yayınların arama sonuçlarında görünmesi beklenir ancak bu sonuçların konuyla ilişkili olduğu şüphelidir. Örneğin 1. Paragrafında İsrail, 2.ve 3. Paragrafında nükleer enerji kapasitesi geçen bir makale bu sonuçlarda görünebilir. Bu makale İsrail’in nükleer kapasitesi hakkında referans vermez. Doğrudan ilgili sonuçların elde edilmesi için kelime grupları tırnak işareti içinde aratılmalıdır. “Israel’s Nuclear Capability” şeklinde bir arama yapıldığında, içinde doğrudan bu cümlenin geçtiği makaleler arama sonuçlarında görünecektir.
İngilizce dilinde ve ilgili kelime gruplarında aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır.
A-) “Israel’s nuclear capability” 21.600 sonuç
B-) “Israel’s nuclear capabilities” 13.700 sonuç
C-) “Nuclear capability of Israel” 13.000 sonuç
D-) “Nuclear capabilities of Israel” 12.600 sonuç
İbranice dilinde ve ilgili kelime gruplarında aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. Kelime grupları yukarıdaki sıralama ile aynıdır.
A-) 1340 sonuç “היכולת הגרעינית של ישראל”
B-) 397 sonuç “היכולות הגרעיניות של ישראל”
C-) 1340 sonuç “היכולת הגרעינית של ישראל”
D-) 397 sonuç “היכולות הגרעיניות של ישראל”
İlgi arama gruplarında elde edilen sonuçlara göre aynı konuda üretilmiş olan İbranice yayınların İngilizce yayınların oranı:
A-) %6,20
B-) %2,89
C-) %10,61
D-) %3,15 ‘tir
ve ortalaması
%5,71’dir. İlgili kelime grubunda her 5,71 İbranice yayın için 100 İngilizce yayın bulunmaktadır. Nükleer kabiliyet gibi güvenlikle alakalı olmayan rastgele bir örnekte aynı oran incelenirse örneğin;
E-) “paper technologies“ 49.600 sonuç
78 sonuç “טכנולוגיות נייר”
F-) “camping methods” 5910 sonuç
22 sonuç “שיטות קמפינג”
G-) “chess tactics” 635.000 sonuç
180 sonuç “טקטיקות שחמט”
Bu başlıklarda üretilen İbranice yayınların İngilizce olanlara oranı;
E-) 78/49600 = %0,15
F-) 22/5910 = %0,37
G-) 180/635000 = %0,02
Ortalaması : %0,18’dir.
Buradan İbranice dilde İsrail’in nükleer kabiliyeti ile ilgili yapılan yayınların İngilizce olanlara göre oranının, İbranice dilde yapılan diğer yayınların, İngilizce olanlara oranına göre 60 kat fazla olduğu görülmektedir.
Web yayınları arasındaki bu büyük ortalama fark, İsrail’in kendi nükleer kabiliyeti ile ilgili İbranice dilde yayın yapmaya/yaptırmaya eğilimli olduğu şeklinde yorumlanabilir. İbranice dildeki yayınların çoğunluğu Tel-Aviv Universitesi, Haaretz (İsrail’in en eski günlük gazetesi) gibi İsrail’in köklü kurumlarına aittir.
Bilimetrik ve Bibliyometrik Verilere ilişkin değerler
İsrail’in nükleer kapasitesine ilişkin hakemli dergilerde yayınlanmış İngilizce makale sayısının yıllara göre değişen data seti şu şekildedir;[2]
| Yıl | Hakemli Dergilerde Yayınlanmış Yayınlar |
| 1996 | 125 |
| 1997 | 134 |
| 1998 | 181 |
| 1999 | 83 |
| 2000 | 100 |
| 2001 | 91 |
| 2002 | 102 |
| 2003 | 126 |
| 2004 | 133 |
| 2005 | 150 |
| 2006 | 134 |
| 2007 | 168 |
| 2008 | 190 |
| 2009 | 146 |
| 2010 | 149 |
| 2011 | 159 |
| 2012 | 147 |
| 2013 | 205 |
| 2014 | 201 |
| 2015 | 197 |
| 2016 | 188 |
| 2017 | 198 |
| 2018 | 235 |
| 2019 | 251 |
2000 yılı ile 2019 yılları arasında, İngilizce dilinde hakemli dergilerde yayınlanmış olan bütün bilimsel makalelerin sayısı %100 artmıştır.[3] (Bütün konularda, sadece ilgili konu değil)
Aynı dönemde İngilizce dilinde yayınlanmış olan Israel’s nuclear capability içerikli yayınlar 251/100 = %151 oranında artmıştır. Buna göre İsrail’in nükleer kapasitesi ile ilgili bilimsel yayınların sayısı, toplam bilimsel yayın sayısının üzerinde büyümektedir. Bu veriden yola çıkarak İsrail’in nükleer kapasitesine ilişkin bilimsel çalışmaların artarak devam etmekte ve yükselen bir trendde olduğu söylenebilir.
Enformetrik Değerlendirme ve sonuçlar
*İsrail’in nükleer kapasitesine ilişkin yapılan çalışmaların sadece sayısı değil, ivmesi ve sıklığı da artmaktadır.
*Hakemli dergilerde yapılan akademik yayınlar ile web ortamında yapılan yayınlar arasındaki geçişkenlik zayıftır. Web indexleri ile elde edilmiş olan ilk 100 yayının çoğu akademik olmayan köşe yazısı, deneme, bilgilendirici metin gibi yazılardır. Bu iki yayın grubu birbirinden kısmen izole kabul edilebilir. Net bir sonuç almak için daha derinlikli veri analizi yapılmalıdır.
*Web indexlerinde İbranice dilindeki yayınlar oldukça düşükken (İbranice ilk 20 dil arasında değildir.[4] ) İlgili konudaki İbranice akademik yayınlar bütün web yayınların yaklaşık %5’ini oluşturmaktadır.
*2004 yılı Vanunu olayı gibi İsrail’in nükleer kapasitesinin gündem olduğu dönemde akademik yayınlarda ciddi bir artış görülmemiştir. Bu açıdan konuya ilişkin akademik ilginin medya ve gündem duyarlılığının zayıf olduğu, akademik çalışmaların güncel olaylardan bağımsız ve daha derinlikli olduğu söylenebilir.
*Enformetrinin bütün alt sistemlerinde, akademik olan ve olmayan yayınların tamamında en yüksek frekansa sahip olan görseller birinci sayfada verilmiş olan Corona keşif uydusunun Dimona nükleer tesisinin üzerinde çektiği fotoğraftır. Diğeri ise Mordechai Vanunu’nun Birleşik Krallık basınına vermiş olduğu nükleer tesisin detaylarını gösteren 60 adet fotoğraftır. Bu fotoğraflar içerisinde en yüksek frekansa sahip olan görsel nükleer uzmanlara göre silahların varlığını kanıtlayan aşağıdaki görseldir.
*İsrail’in nükleer kapasitesi konusunda, konu ile ilgili görseller yazılı metinlerden çok daha fazla ilgi görmüş, yayınlanmış ya da atıf almıştır. Corona keşif uydusunun aldığı fotoğraf için Google’da 2.960.000.000 adet farklı sonuç elde edilmektedir. Aynı görsele ait yazılı bir arama sorgusu örneğin Dimona KH-4 Corona için 42.500 index sonucu elde edilmektedir. Arama verbatim ve tırnak işareti olmadan, ilgili kelime öbeğinin tüm sıralama versiyonları için yapılmıştır.
[1]Berlin information center for Atlantic security : Hipper verification PU reactors
[2] Science Direct, Open Access Content
[3] STM Association, The STM Report an overwiev of scientific and scholarly publishing. Sayfa :26
[4] Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi www.e-sosder.com ISSN:1304-0278 Kış-2006 C.5 S.15(56-62) 56 SANAL DÜNYADA DİLLERİN KULLANIM ORANLARI LANGUAGES IN CYBER WORLD Yrd.Doç.Dr.Ahmet TARCAN