Döviz basma işlemini sadece ABD bankaları yapmaz. Bizim bankalarımız da döviz basar. Bu döviz içeride iş görür. Bununla ithalat yapılmaz. Bankaların bastığı dövizle KKM’de benzer özellikteler. KKM’de içeride iş görür ama yurtdışına KKM gönderip ithalat yapamazsınız.
Bu nasıl döviz böyle? İthalat yapılamıyorsa, bu dövizi kim neden alsın? Bu döviz kur arttığında kazanmanızı sağlar. İçeride de dövizden beklenen budur.
İçeride, döviz bir tarafın döviz açık pozisyona geçmesiyle basılır. KKM’de açık pozisyona geçen taraf devlet. Kur artınca, KKM sahibinin kur artışından kazancı devlet tarafından karşılanıyor. KKM’nin çalışmasını anlamayan kalmadı ama aynı şeyi döviz kredisi vererek bankalar döviz basarken söyleyemiyoruz.
Döviz kredisinde de KKM’deki mekanizma çalışıyor. Döviz kredisi çeken taraf açık pozisyona düşüyor. Banka döviz kredisi karşılığı döviz mevduatı ihraç ediyor. Döviz kredisini çeken döviz mevduatını harcadığında, döviz arzı ortaya çıkar. Döviz mevduatı, onu talep eden tarafından satın alınır. Kur arttığında, döviz mevduatı sahibinin kur kazancını döviz kredisi çeken ödemiş olur.
İçeride döviz basımı döviz pozisyonlanmasından ibaret. Bir taraf açık pozisyona geçince, döviz arz edilir. Bu dövizle ithalat yapılamaz. Ama pratikte ithalat yapılabilen, yapılamayan döviz diye bir şey yok. KKM ile ithalat yapılamadığının farkındayız. Ama bankadaki döviz mevduatı için aynı şey geçerli değil. Bunun nedeni, dövizler arasında geçişkenlik olması. Banka, döviz mevduatınızı yurtdışına göndermek istediğinizde, yurtdışına, yurtdışında geçerli döviz gönderir. Çünkü bankalar bastıkları döviz karşılığında döviz likiditesi bulundurur. Döviz likiditesi, yurtdışında geçerli döviz demek. Döviz likiditesine rezerv de denir.
Bankacılık sisteminden yüklü döviz çıkışı olmadığı sürece, likidite içeride döviz basılmasına mani değil. Çünkü, bankacılık kapalı sistem. Likit döviz bir bankadan çıktıysa, başka bir bankaya gitmiştir. Eksiği olan banka gün sonunda fazlası olan bankadan likit dövizi borçlanır.
Likit döviz temelde, nakit ve bankaların yurtdışı muhabirlerindeki döviz mevduatıdır. KKM’yi nakit döviz olarak çekemediğiniz için, KKM likit döviz ihtiyacı doğurmaz. Benzer bir uygulamaya, yurtiçinde basılan dövizler için de geçilerek, bu dövizlerin likidite ihtiyacı ortaya çıkarmasının önüne geçilebilir. Banka, döviz kredisini TL öder, TL tahsil eder. Böyle olursa, kişi döviz kredisini bankadan döviz olarak çekemez. Banka da döviz kredisi verince, döviz likiditesi yönetimi yapmak zorunda kalmaz. Likidite kısıtı da ortadan kalktığına göre, matbaayı çalıştırabiliriz.
Bankalar ne kadar döviz kredisi verirse, döviz mevduatı o kadar artar. İçerideki döviz talebi yine içeride karşılanmış olur. Yerleşiklerin döviz talebi döviz kurları üzerinde baskı oluşturmaz.
Yerleşiklerin döviz talebi içeride karşılandığında, döviz kurları üzerindeki baskının ortadan kalktığını KKM ile öğrendik. KKM ile devlet, döviz talebini içeride karşılayınca, döviz kurları sakinledi. Aynı mekanizma döviz kredilerinin önü açılarak da çalıştırılabilir. Eskiden böyleydi de. 2018 öncesi, firmalar döviz kredisi çektikçe içeride döviz arzı artardı. İçeriden döviz kurlarına baskı yaşanmazdı. 2018’de döviz geliri olmayan firmaların döviz kredisi çekmeleri yasaklandı. Bundan sonra, döviz kredileri azaldıkça azaldı. Döviz talebi de arttıkça arttı. Sonunda firmaların yerini devlet aldı. Firmalar yerine devlet açık pozisyona geçti. Döviz talebi karşılandı. Kur üzerindeki baskı hafifledi.
Bugün KKM’nin kaldırılması gündemde. KKM’nin yerini kısa vadede TL mevduat alamaz. Kişilerin yatırım tercihlerinin değişmesi zaman alır. Kısa vadede KKM azalacaksa, yerini ancak eskisi gibi döviz kredileri doldurabilir. Döviz kredilerinin önü açılmalı. Döviz geliri olan firmaların döviz kredisi çekmeleri teşvik edilmeli. Döviz geliri olmayan firmalar da belli limitler dahilinde döviz kredisi çekebilmeli. Bankaların da döviz kredisi vermeleri teşvik edilmeli.
KKM döviz kredileri ile ikame edilmezse azaltılamaz. Azaltma girişimleri sonuçsuz kalır. Yapılan denemelerde TL faizlerinin uçuk seviyelere çıktığı müşahade edilir. Bizim açımızdan KKM bir problem değil. Ancak, yine de KKM dışında içeride döviz arz edebilen araçlara ihtiyaç var. Gelinen noktada döviz talebinin sadece KKM ile karşılanması kolay görünmüyor. KKM’nin her halükarda döviz kredileri ile desteklenmesi gerekiyor.