Girişim sermayesi sözleşme tipleri (venture capital (“VC”)) özellikle VC odaklı portföy yönetim şirketlerinin belkemiğini oluşturmaktadır. Satın alınacak şirketin satın alım prosedürü, satın alınacak hissenin ne tür olacağı, ne zaman ve ne tür hissenin çıkartılacağı, ne zaman devredileceği gibi hususlar bu sözleşme türlerinin konusunu oluşturmaktadırlar.
Girişim sermayesi yatırım sözleşmelerinde yatırım sonucu elde edilen şirket hissesi payı gereği yönetimde oluşacak değişiklikler de sözleşmede yer alır. Yatırım sonrası yönetim kurulunda yatırımcının nasıl temsil edileceği, ne tür imtiyazlara sahip olacağı gibi konular düzenlenir.
SPA ve CLA sözleşmeleri yatırım alacak şirket ile yatırımcı şirketin Due Dilligence (“DD”) süreci sonunda imzaladıkları sözleşme tipleri arasındadır. Bu tip sözleşmelerin asıl amacı son sözleşme olan Share Holdings Agreement (“SHA”) için uygun koşulları hazırlamaktır. SPA ve CLA sözleşmeleri Türk hukukunda Türk Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) hükümlerine tabiidirler.
1) SPA = Share Purchase Agreement (Hisse Alım Sözleşmesi)
Taraflar arasındaki DD sürecine müteakip yatırımcı şirketin, yatırım alacak şirketin “mevcut hisselerini” alması için düzenlenen bir antlaşma türüdür.
Bu antlaşma türünde DD sürecinde öne çıkan hususlar sözleşmeye eklenir. Buradaki amaç hisseleri satın alınacak olan şirketteki finansal, hukuksal vd. alanlardaki engel teşkil eden veya ileride engel teşkil edebilecek konuların belli bir süre zarfında düzeltilmesini teşvik etmektir. Bu sözleşmelerdeki önkoşullar (Conditions Precedent – CP) sözleşmenin taraflar arası bağlayıcı hükümlerini oluşturmuktadır. Ayrıca DD’de ve sözleşmede belirtilen noktaların düzeltilmesi için yatırım alacak şirket gayri kabili rücu “beyan ve tekeffülerde” (Representation and Warranties, RP) bulunur. CP ve RP’de belirtilen noktalar sözleşmede belirtilir[1].
Bu sözleşme türünde belli sayıda mevcut/çıkarılmış hissenin belli koşullar altında, belli teminatlar verilerek yatırımcı veya yatırımcılara geçmesi amacıyla hazırlanmaktadır.[2] SPA yatırımcı için oluşabilecek risklere karşı koruma görevi görmesi açısından belli hususlar içermektedir. İstenen amaç elde edilemezse, beklenen değerleme olmazsa oluşacak senaryolar bu sözleşme türünde konu edinilir. Ele alınan senaryolara bağlı olarak SPA’lar yüzlerce sayfayı bulabilmektedirler. [3]
2) CLA = Convertible Loan Agreement (Hisseye Dönüştürülebilir Borç Sözleşmesi)
CLA, TTK hükümlerinden doğan şirket içi borçlanma için pay sahibi olmanın zorunlu olması nedeni ile yatırımcı şirketin şirketten 1 (bir) adet pay satın alması ve daha sonrasında şirkete borç vermesi ile oluşturulan bir anlaşma türüdür. Bahsi geçen borç belli bir süre zarfında sözleşmede belirtilen koşullar sağlandıktan sonra şirketin “yeni ihraç edeceği” hisselere dönüşecektir. Bu sözleşmenin gereği olarak, şirket belirtilen koşullar sağlandıktan sonra Genel Kurula gitmeli ve borca karşılık yeni hisse ihraç etmelidir. Genel Kurul’un toplanmasını sağlamayı ve çıkarılacak yeni hissenin yatırımcı şirkete verdiği borç karşılığı olarak devredilmesini yatırım alacak şirketin diğer paydaşları gayri kabili rücu beyan ve kabul ederler.
Bu sözleşme türü yatırımcı şirket açısından oldukça avantajlı olmaktadır çünkü yatırım yapılan şirketin değerlemesi yatırımcı şirkete bağlıdır. Ayrıca belirlenen koşullar oluşmadığı takdirde veya sözleşmede bahsi geçen vadenin dolması halinde yatırımcı şirket borcu faiziyle beraber geri isteme hakkını saklı tutmaktadır.
Yatırım alan şirket için ise nakit akışını Yatırımcı Şirketlerin beklentisini tatmin eden bir sözleşme olduğundan dolayı kolaylaştırıcı bir antlaşma türüdür. Sözleşmede bahsi geçen borcun “tümünün” hisseye döneceği hususunda bir hüküm yer almaktadır. Ayrıca yatırım alan şirketin infisahı veya tasfiyesi durumunda yine bahsi geçen borcun tümünün şirket sermayesine ekleneceği hususunda bir hükmün yer alması gerekmektedir.[4]
Girişim sermayesi sözleşmeleri yalnızca yatırımcı ile girişimci arasındaki ilişkileri düzenlemekle kalmaz, aynı zamanda girişim şirketinin gelecekteki büyüme stratejilerini, ortaklık yapısını ve olası çıkış senaryolarını da şekillendirir. Bu nedenle SPA ve CLA gibi sözleşmelerin ardından en kritik adım, genellikle SHA (Shareholders Agreement – Ortaklar Sözleşmesi) aşamasıdır. SHA, tarafların uzun vadede uyumlu bir şekilde hareket edebilmesi için hak ve yükümlülüklerini detaylı biçimde ortaya koyar.
SHA’nın kapsamı oldukça geniştir. En temel hükümlerden biri oy hakkı ve yönetim kurulu yapısıdır. Yatırımcı, yaptığı yatırım oranında yönetimde temsil edilmek ister. Örneğin belirli bir hisse oranı üzerinde sahip olan yatırımcının, yönetim kuruluna en az bir üye atama hakkı olması tipik bir uygulamadır. Ayrıca şirketin önemli kararları (örneğin yeni borçlanmalar, büyük ölçekli yatırımlar, yeni hisse ihracı veya şirketin devri) yatırımcıların “veto hakkı”na tabi kılınabilir. Böylelikle yatırımcı, azınlık pay sahibi olsa bile şirketin geleceği üzerinde güçlü bir etkiye sahip olur.
SHA’da yer alan bir diğer önemli düzenleme hissedar haklarıdır. Bunlar arasında özellikle “ön alım hakkı” (pre-emption right), “birlikte satma hakkı” (tag-along right) ve “sürükleme hakkı” (drag-along right) öne çıkar. Ön alım hakkı, mevcut hissedarların yeni çıkarılan hisseleri öncelikli olarak satın alma hakkını güvence altına alır. Tag-along hakkı, çoğunluk hissesine sahip yatırımcıların paylarını satması durumunda azınlık yatırımcıların da aynı şartlarda paylarını satabilmesini sağlar. Drag-along hakkı ise çoğunluk yatırımcıya, şirkete yatırım yapmak isteyen üçüncü taraflara satış yaparken azınlık hissedarları da bu satışa dahil etme imkanı verir. Bu düzenlemeler, girişim sermayesi ekosisteminde yatırımcıların çıkış stratejilerinin güvence altına alınması bakımından kritik öneme sahiptir.
Bir diğer önemli başlık ise çıkış stratejileridir (exit strategies). Girişim sermayesi fonları genellikle yatırımlarını 5–10 yıllık bir perspektifte planlar ve bu süre sonunda yatırımdan çıkış yapmayı hedefler. Çıkış yöntemleri arasında halka arz (IPO), stratejik bir yatırımcıya satış, diğer bir fon tarafından devralınma veya geri alım (buy-back) seçenekleri bulunur. Bu senaryoların sözleşmelerde açıkça düzenlenmesi, ileride taraflar arasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların önlenmesini sağlar.
Ayrıca değerleme (valuation) yöntemleri de girişim sermayesi sözleşmelerinin en kritik kısımlarından biridir. Yatırımcı ile girişimci arasında şirketin bugünkü değeri ve gelecekteki potansiyeli konusunda farklı görüşler olabilir. Bu nedenle sözleşmelerde genellikle “hisseye dönüştürme fiyatı”, “iskonto oranı” veya “tavan değerleme” gibi koruyucu hükümler yer alır. Özellikle CLA sözleşmelerinde, yatırımcıların ileride hisselerini daha avantajlı bir fiyattan elde edebilmeleri için bu tür formüller kullanılır.
Girişim sermayesi sözleşmelerinde ayrıca bilgilendirme yükümlülükleri düzenlenir. Yatırım yapılan şirket, yatırımcıya düzenli mali tablolar, faaliyet raporları ve bütçe projeksiyonları sunmakla yükümlüdür. Bu şeffaflık, yatırımcının yatırımı yakından izlemesine ve gerektiğinde yönetime müdahil olmasına imkan tanır.
Son olarak, bu sözleşmelerde uyuşmazlık çözüm mekanizmaları da detaylı biçimde belirlenir. Tahkim, arabuluculuk veya belirli bir ülke mahkemesinin yetkili kılınması gibi hükümler, taraflar arasındaki güveni artırır. Özellikle uluslararası yatırımcıların dahil olduğu projelerde, Londra Tahkim Mahkemesi (LCIA) veya Milletlerarası Tahkim Merkezi (ICC) gibi kurumlar tercih edilebilir.
Özetle, girişim sermayesi sözleşmeleri SPA ve CLA’dan başlayıp SHA’ya kadar uzanan çok aşamalı bir hukuki süreci içerir. Bu sözleşmeler yalnızca yatırım anını değil, yatırımın tüm yaşam döngüsünü düzenler. Girişim şirketi açısından büyümenin, yatırımcı açısından ise sermaye kazancının güvence altına alınmasını sağlar. Bu nedenle VC yatırımlarında hukuki çerçevenin titizlikle oluşturulması, hem girişimlerin başarısı hem de yatırımcıların güveni açısından hayati bir rol oynar.
[1] eticarethukuku.com/yatirim-asamasinin-temel-hukuki-surecleri
[2] hutchinsonthomas.com/what-is-a-share-purchase- agreement/#:~:text=Aug%2001%2C%202022,shares%20in%20the%20target%20company.
[3] AV. Ömer Faruk Can – Arz Portföy Hukuk İşleri Uzmanı
[4] kilinclaw.com.tr/convertible-note-sozlesmeleri/
