İkinci derece fiyat farklılaştırması, monopolcü bir firmanın ürettiği her malın farklı birimleri için farklı fiyat uygulamasının yanında ayrıca satın alınmak istenen mal miktarı değiştiğinde farklı fiyat uygulamasına ( satın alınan mal miktarı arttıkça birim fiyatı düşürmesine ) denir. Yani ikinci derece fiyat farklılaştırmasında kriter tüketicilerin ödemeye razı oldukları en yüksek fiyat değil, talep ettikleri mal miktarıdır. İkinci derece fiyat farklılaştırmasında birim fiyat, satın alınan mal miktarı arttıkça azaldığından, ikinci derece fiyat farklılaştırması tüketimi teşvik eder.
Birinci derece fiyat farklılaştırmasının aksine, monopolcünün her tüketicinin ödemeye razı olduğu maksimum fiyatı / her tüketicinin talep eğrisini bilmesi gibi çok sınırlayıcı bir koşul içermeyen ikinci derece fiyat farklılaştırması aşağıda gösterilmiştir;
Grafikte monopolcü Q(1) birim malı P(1) fiyatından satarak birinci birim malın satışından ( A + B ) kadar tüketici fazlasını ele geçirir. Benzer bir biçimde Q(1)Q(2) birimi P(2) fiyatından satmak suretiyle ikinci birimin satışından C kadar tüketici fazlası elde eder. Marjinal hasılat ( ilave birimin satışından toplam hasılatta meydana getirdiği artış ) bu durumda da yine fiyata eşit olduğundan, monopolcü marjinal hasılatı marjinal maliyete eşit kılan Q(2)Q(3) birim mal için fiyat marjinal maliyete eşit ( P = LRMC ) olduğundan, monopolcünün bu son birimin satışından ilave bir tüketici fazlası ele geçirmesi söz konusu değildir. Bu uygulama monopolcünün tüketici fazlasının ( A + B + C ) kadarına ele geçirmesine yol açar. Birinci derece fiyat farklılaştırmasının aksine, ikinci derece fiyat farklılaştırmasında tüketicide kalan, monopolcünün ele geçiremediği fazla bulunmaktadır.
Birinci derece fiyat farklılaştırmasında olduğu gibi ikinci derece fiyat farklılaştırmasının da uygulanabilmesi için, tüketicilerin malı düşük fiyattan alıp diğer tüketicilere daha yüksek fiyattan satmaları veya kısaca arbitraj yapmaları mümkün olmamalıdır. İkinci derece fiyat farklılaştırmasının tipik örnekleri elektrik, su ve havagazı gibi kamusal hizmetlerdir. Tüm dünya üzerinde hemen hemen tüm ülkelerde bu hizmetlerin birim fiyatları tüketilen miktara bağlı olarak değişir.
Analiz ceteris paribus ve statiktir. Fiyat farklılaşması modelleri üzerinden bu tip analizler genellikle arz kısıtlarına ilişkin değişkenleri ihmal etmesi ile eleştirilir. Monopılcünün hem sektörel hem de tipik bir işletmeden kurumsal farklılıkları modele alınmaz.
